Đồng đô la Mỹ, trong lịch sử là một trong những loại tiền tệ có ảnh hưởng nhất trong nền kinh tế thế giới, có lịch sử kéo dài hơn hai thế kỷ. Nó đã chuyển đổi từ một đơn vị tài khoản đơn giản sang một tài sản dự trữ toàn cầu, phản ánh những thay đổi kinh tế và chính trị không chỉ trong nước mà còn trên toàn cầu. Hiểu được quá khứ và hiện tại của đồng đô la giúp các nhà giao dịch phân tích xu hướng thị trường hiện tại, dự đoán sự phát triển của chúng, đánh giá sức mạnh của "Đồng bạc xanh" và đưa ra quyết định giao dịch sáng suốt. Vậy đồng đô la đến từ đâu và làm thế nào mà nó trở thành như ngày nay?
Lịch sử của đồng đô la Mỹ thế kỷ 18 gắn liền với sự phát triển kinh tế và những thay đổi chính trị của đất nước Mỹ non trẻ. Tất cả bắt đầu ngay cả trước khi tuyên bố chính thức về nền độc lập của đất nước, bao gồm một số giai đoạn và sự kiện quan trọng.
Nguồn gốc của từ "đô la" có thể bắt nguồn từ những năm đầu tồn tại của New York. Vào thế kỷ 17, New York là một khu định cư của người Hà Lan có tên là New Amsterdam và loại tiền tệ chính ở đó là "leeuwendaler" (đồng xu Hà Lan có hình một con sư tử). Dạng rút gọn của từ "daler" đã được sử dụng rộng rãi, không chỉ đối với tiền Hà Lan mà còn đối với nhiều loại tiền khác.
Điều đáng chú ý là trước khi tạo ra đồng tiền thống nhất của Mỹ, nhiều thuộc địa của Mỹ đã sử dụng nhiều dạng tiền khác nhau, bao gồm bảng Anh, đồng xu Tây Ban Nha và tiền hàng hóa như thuốc lá hoặc ngô. Giống như chính phủ, đồng tiền thực sự đầu tiên của Mỹ xuất hiện trong Chiến tranh giành độc lập (1775-1783), khi Quốc hội Lục địa thông qua luật chính thức đầu tiên về lưu thông vào năm 1776.
Một vấn đề quan trọng vào thời điểm đó là tình trạng thiếu tiền. Kết quả là, Quốc hội Lục địa lần thứ hai đã phát hành đô la Lục địa – tiền giấy để tài trợ cho chi phí quân sự. Những tờ tiền này không được đảm bảo bằng vàng hoặc bạc, dẫn đến sự mất giá và lạm phát. Cụm từ "không đáng giá một đô la lục địa" bắt nguồn từ thời kỳ này do sự mất niềm tin hàng loạt của công chúng đối với số tiền đó.
Một thời điểm quan trọng trong lịch sử của đồng đô la là việc thông qua Đạo luật đúc tiền năm 1792, đạo luật chính thức thành lập hệ thống tiền tệ Hoa Kỳ. Đạo luật này chỉ định đồng đô la là đơn vị của hệ thống tiền tệ và quy định việc tạo ra cơ sở đúc tiền đầu tiên của Mỹ. Đồng đô la được định nghĩa là chứa 371,25 hạt (24,057 gam) bạc nguyên chất, lấy cảm hứng từ đồng peso bạc phổ biến của Tây Ban Nha (còn được gọi là "đồng đô la Tây Ban Nha").
Alexander Hamilton (1755/1757–1804), Bộ trưởng Tài chính đầu tiên của Hoa Kỳ, đề xuất kế hoạch thành lập một ngân hàng quốc gia. Mục tiêu là hỗ trợ một nền kinh tế lành mạnh, ổn định tiền tệ và quản lý liên bang các khoản nợ của tiểu bang. Những ý tưởng và cải cách của Hamilton đóng một vai trò quan trọng trong việc xác định đồng đô la là tiền tệ quốc gia, góp phần ổn định tài chính và niềm tin vào đồng tiền mới.
Đến cuối thế kỷ 18, đồng đô la bắt đầu được sử dụng rộng rãi trong giao dịch trong nước và dần được thừa nhận trên trường quốc tế. Một bước quan trọng là việc thành lập một số cơ sở đúc tiền trên khắp nước Mỹ, đảm bảo việc đúc tiền theo một tiêu chuẩn thống nhất. Điều này củng cố vai trò của đồng đô la là nền tảng của hệ thống kinh tế Mỹ, giúp giải quyết nhiều vấn đề kinh tế và tài chính của quốc gia non trẻ, đảm bảo sự phát triển kinh tế trong tương lai và đặt nền móng cho vị thế tương lai của đồng đô la là tiền tệ hàng đầu toàn cầu.
Vào đầu thế kỷ 19, các loại tiền tệ châu Âu như đồng bảng Anh thống trị hệ thống tài chính thế giới, là loại tiền tệ ổn định nhất cho thương mại quốc tế và dự trữ tài chính. Vai trò của đồng đô la trên trường thế giới hầu như không được chú ý. Nó chỉ bắt đầu có được sức mạnh và sự tôn trọng vào giữa thế kỷ khi sự phát triển công nghiệp ở Mỹ và sự mở rộng của nền kinh tế Mỹ đã mở đường cho sự công nhận của nó.
Từ khi ban hành Đạo luật tiền đúc năm 1792 cho đến khi bắt đầu Nội chiến Hoa Kỳ (1861-1865), chính phủ liên bang không phát hành tiền giấy. Việc phát hành tiền giấy được giao cho từng bang và ngân hàng tư nhân. Tình hình càng trở nên phức tạp hơn với sự xuất hiện của các quốc gia độc lập mới. Người ta chỉ có thể tưởng tượng sự hỗn loạn gây ra bởi vô số loại tiền giấy với nhiều kích cỡ và kiểu dáng khác nhau. Các ngân hàng phải tạo ra các danh mục có mẫu hóa đơn và để đảm bảo an toàn, họ đổi tiền nước ngoài với giá chiết khấu. Ví dụ: tờ 5 đô la từ Ngân hàng Nông nghiệp Tennessee có thể chỉ có giá trị 4 đô la ở New York.
Nhưng sự nhầm lẫn không dừng lại ở đó; nó chỉ tăng cường khi những kẻ làm tiền giả và lừa đảo tham gia in tiền. Vì bất kỳ ngân hàng nào ở bất kỳ bang nào cũng có thể in tiền của chính mình, một số bắt đầu mở cái gọi là "ngân hàng Wildcat" ở những vùng sâu vùng xa, đặc biệt là ở miền Tây hoang dã, nơi họ giới thiệu loại tiền riêng của mình. Nếu một ngân hàng như vậy phá sản hoặc biến mất cùng với chủ sở hữu của nó, đồng đô la của nó sẽ biến thành giấy tờ vô giá trị.
Tình hình bắt đầu được cải thiện dần dần sau Nội chiến, điều này tác động đáng kể đến nền kinh tế và hệ thống tài chính của đất nước. Trong chiến tranh, chính phủ đã phát hành tiền giấy được gọi là "Đồng bạc xanh" - giấy bạc kho bạc có mệnh giá 1, 2, 5, 10, 20, 50, 100, 500, 1000 và 10000 đô la không thể đổi lấy kim loại quý. Những tờ tiền này có tên là "Greenbacks" vì mặt sau của chúng có màu xanh lá cây. Việc phát hành tiền giấy tạm thời làm giảm sự phụ thuộc vào vàng bạc và củng cố vai trò của chính phủ liên bang trong nền kinh tế. Tuy nhiên, việc in ấn quá mức trong thời kỳ kinh tế bất ổn đã dẫn đến sự mất giá đáng kể của đồng bạc xanh. Năm 1864, một đô la giấy có giá trị ít hơn 40 xu bạc.
Sau Nội chiến, Đạo luật tiếp tục thanh toán bằng tiền năm 1875 yêu cầu chính phủ mua lại tiền giấy và đổi lấy vàng, củng cố niềm tin vào đồng đô la như một loại tiền tệ đáng tin cậy và ổn định.
Cuộc cách mạng công nghiệp ở Mỹ bắt đầu vào nửa sau thế kỷ 19 đã củng cố đáng kể vị thế kinh tế của đất nước. Sự phát triển của vận tải đường sắt, công nghiệp thép và sản xuất hàng loạt đã góp phần vào sự tăng trưởng của cải quốc gia và tăng lưu thông đồng đô la cả trong nước và quốc tế. Một hệ thống ngân hàng rộng lớn đã được thành lập ở Mỹ, đảm bảo sự lưu thông ổn định của đồng tiền quốc gia, cung cấp các khoản vay và tài trợ cho các dự án công nghiệp lớn.
Trong thời gian này, Hoa Kỳ bắt đầu tham gia tích cực vào các hiệp ước và hội nghị quốc tế, chẳng hạn như Hội nghị Tiền tệ Quốc tế năm 1878, nơi các vấn đề về tiêu chuẩn hóa tiền tệ và thương mại được thảo luận. Luật được thông qua cùng năm đó quy định việc phát hành Đồng bạc xanh, giúp đồng đô la có được sự tin tưởng và công nhận trên phạm vi quốc tế. Đồng tiền Mỹ bắt đầu được sử dụng tích cực hơn ở bên ngoài đất nước trong các khu định cư quốc tế, được tạo điều kiện thuận lợi bằng việc xuất khẩu hàng hóa từ Hoa Kỳ, như bông, thuốc lá và lúa mì, cũng như các khoản đầu tư, khoản vay và hỗ trợ tài chính của Mỹ ra nước ngoài. Hoa Kỳ sử dụng đồng đô la như một công cụ ngoại giao tài chính, nhằm mở rộng ảnh hưởng của mình ở nhiều khu vực khác nhau, chủ yếu ở Mỹ Latinh.
Tất cả các biện pháp này đã củng cố đồng đô la, khiến nó trở nên dễ tiếp cận và thuận tiện hơn khi sử dụng cả trong nước và quốc tế. Vào đầu thế kỷ 20, đồng đô la đã chuyển đổi từ một loại tiền tệ non trẻ và không ổn định cách đây một thế kỷ thành một yếu tố quan trọng của nền kinh tế thế giới. Nó tượng trưng cho ảnh hưởng kinh tế và chính trị ngày càng tăng của Hoa Kỳ, đồng thời sự ổn định và độ tin cậy của nó đã giúp củng cố niềm tin vào hệ thống tài chính Mỹ trên toàn cầu. Những quá trình này đã đặt nền móng cho sự thống trị trong tương lai của đồng đô la trong nền kinh tế thế giới, vốn đã được thiết lập vững chắc vào thế kỷ 20.
Trong nửa đầu thế kỷ 20, đồng đô la Mỹ trải qua những thay đổi và thách thức đáng kể, trở thành đồng tiền hàng đầu thế giới. Thời kỳ này được đánh dấu bằng một số sự kiện toàn cầu, bao gồm Thế chiến thứ nhất, Đại suy thoái và Thế chiến thứ hai. Trong Thế chiến thứ nhất (1914-1918), Mỹ trở thành chủ nợ và nhà cung cấp tài nguyên lớn nhất cho các cường quốc Đồng minh (Đế quốc Nga, Anh và Pháp). Trước khi bước vào cuộc chiến năm 1917, Mỹ đã tích cực giao dịch và cung cấp các khoản vay cho các đồng minh, dẫn đến một lượng vàng đổ vào đáng kể và củng cố đồng đô la. Cuộc chiến này đã giúp đồng đô la bắt đầu quá trình trở thành tiền tệ thế giới khi châu Âu suy yếu và nền kinh tế Mỹ mạnh lên.
Sau chiến tranh (1918-1929), Hoa Kỳ sử dụng ưu thế kinh tế của mình để thúc đẩy hơn nữa đồng đô la. Việc thành lập các tổ chức tài chính khác nhau và tham gia vào các hội nghị tài chính quốc tế đã tạo điều kiện thuận lợi cho sự hội nhập của nó vào nền kinh tế toàn cầu. Tuy nhiên, sự sụp đổ của thị trường chứng khoán năm 1929 và cuộc Đại suy thoái tiếp theo (1929-1939) đã làm suy yếu nghiêm trọng nền kinh tế Mỹ. Để đối phó với suy thoái kinh tế, Tổng thống Franklin Roosevelt đã thực hiện một loạt biện pháp được gọi là "Thỏa thuận mới", bao gồm việc bãi bỏ chế độ bản vị vàng vào năm 1933, cho phép tăng cung tiền và kích thích kinh tế. Những biện pháp này đã giúp ổn định đồng đô la và đặt nền móng cho việc tăng cường hơn nữa đồng đô la.
Trong Thế chiến thứ hai (1939-1945), Mỹ một lần nữa trở thành động lực kinh tế chính khi hầu hết các nước châu Âu đều bị tàn phá. Khoảng một năm trước khi chiến tranh kết thúc, từ ngày 1 đến ngày 22/7/1944, Hội nghị Bretton Woods, tên chính thức là Hội nghị Tài chính và Tiền tệ của Liên hợp quốc, đã diễn ra. Sự kiện này đã đặt nền móng cho nền kinh tế và hệ thống tài chính thế giới sau chiến tranh. Hội nghị quy tụ 730 đại biểu đến từ 44 nước Đồng minh tại khách sạn Mount Washington ở Bretton Woods, New Hampshire, Mỹ. Mục tiêu chính là tạo ra một môi trường kinh tế ổn định có thể ngăn chặn sự tái diễn của những thảm họa kinh tế như cuộc Đại suy thoái những năm 1930. Mục tiêu và thành tựu chính của hội nghị là:
- Ổn định tỷ giá hối đoái: Để ngăn chặn tình trạng phá giá cạnh tranh và chiến tranh thuế quan làm trầm trọng thêm cuộc Đại suy thoái, một hệ thống tỷ giá hối đoái cố định nhưng có thể điều chỉnh đã được tạo ra. Đồng đô la trở thành đồng tiền dự trữ chính của thế giới và tất cả các loại tiền tệ chính đều được neo vào đồng bạc xanh, đồng tiền này có thể đổi lấy vàng với tỷ giá cố định là 35 đô la một ounce.
- Thành lập Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF): IMF được thành lập để giám sát hệ thống tiền tệ, cung cấp các khoản vay ngắn hạn cho các quốc gia để duy trì tỷ giá hối đoái và giúp giải quyết các vấn đề về cán cân thanh toán.
- Thành lập Ngân hàng Tái thiết và Phát triển Quốc tế (IBRD hay Ngân hàng Thế giới): Ngân hàng Thế giới được thành lập nhằm cung cấp vốn dài hạn cho các nước cần tái thiết và phát triển sau chiến tranh. Mục tiêu chính là tài trợ cho các dự án thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và cải thiện mức sống.
Một trong những kết quả quan trọng của hội nghị này là việc thúc đẩy thương mại và đầu tư quốc tế, mang lại một môi trường tiền tệ ổn định cần thiết sau những năm 1930 đầy hỗn loạn và bất ổn. Một kết quả khác là sự mạnh lên của đồng đô la Mỹ. Đồng đô la, cùng với vàng, đã trở thành nền tảng thực tế của hệ thống tiền tệ thế giới, dẫn đến ảnh hưởng kinh tế và chính trị ngày càng tăng của Hoa Kỳ trên trường quốc tế.
Mặc dù hệ thống Bretton Woods góp phần mang lại sự thịnh vượng và ổn định kinh tế trong những thập kỷ đầu tiên sau chiến tranh, nhưng nó bắt đầu sụp đổ vào những năm 1960 do nhiều vấn đề chính trị và kinh tế. Cuối cùng, vào năm 1971, Tổng thống Mỹ Richard Nixon tuyên bố đình chỉ khả năng chuyển đổi đồng đô la thành vàng. Sự kiện này được gọi là “Cú sốc Nixon” và hậu quả của nó bao gồm:
- Chuyển sang chế độ tỷ giá hối đoái thả nổi: Ngay sau khi đình chỉ khả năng chuyển đổi đồng đô la thành vàng, các đồng tiền lớn trên thế giới chuyển sang chế độ tỷ giá hối đoái thả nổi. Điều này cho phép tỷ giá hối đoái dao động dựa trên điều kiện thị trường mà không cần cố định trực tiếp với đồng đô la hoặc vàng.
- Gia tăng biến động trên thị trường tiền tệ: Hệ thống tỷ giá hối đoái thả nổi dẫn đến gia tăng biến động trên thị trường tiền tệ, do tỷ giá hối đoái hiện phụ thuộc vào nhiều chỉ số kinh tế và tâm lý đầu cơ trên thị trường.
- Nâng cao vai trò của các ngân hàng trung ương: Các ngân hàng trung ương có thêm quyền lực và trách nhiệm quản lý tiền tệ quốc gia trong môi trường tài chính toàn cầu phức tạp và năng động hơn.
Bất chấp sự sụp đổ của hệ thống Bretton Woods, nó đã đặt nền móng cho cấu trúc tài chính quốc tế hiện đại và góp phần thành lập IMF và Ngân hàng Thế giới, những tổ chức tiếp tục đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế toàn cầu. Ngoài ra, kinh nghiệm của hệ thống Bretton Woods nhấn mạnh tầm quan trọng của việc phối hợp chính sách kinh tế quốc tế và tác động của cấu trúc tài chính toàn cầu đối với sự phát triển kinh tế của từng quốc gia. Ngay cả sau "Cú sốc Nixon", Đồng bạc xanh vẫn duy trì vị thế của mình và vào cuối thế kỷ 20 và đầu thế kỷ 21, nó vẫn là đồng tiền dự trữ chính và là công cụ chính cho thương mại và tài chính quốc tế.
Trong thế kỷ 21, mặc dù đồng đô la tiếp tục đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế thế giới nhưng nó ngày càng phải đối mặt với những thách thức và thay đổi mới phản ánh một thế giới tài chính toàn cầu hóa và phức tạp hơn. Sự bùng nổ kinh tế những năm 2000 đã bị gián đoạn bởi cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008, dẫn đến suy thoái kinh tế sâu sắc và cần có sự can thiệp quy mô lớn của chính phủ. Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) đã phải hạ lãi suất và bắt đầu chương trình nới lỏng định lượng (QE) để hỗ trợ nền kinh tế.
Năm 2020, đại dịch COVID-19 gây ra một cuộc khủng hoảng kinh tế khác. Mỹ một lần nữa đáp trả bằng các chính sách tài chính và tiền tệ tích cực, bao gồm tài trợ kích thích và nới lỏng định lượng hơn nữa. Những biện pháp này giúp hỗ trợ nền kinh tế nhưng đồng thời làm tăng nợ chính phủ và dẫn đến lạm phát gia tăng. Sau khi đại dịch lắng xuống và nền kinh tế Mỹ chứng tỏ được khả năng phục hồi ngay cả trong những điều kiện khó khăn nhất, ngân hàng trung ương Mỹ bắt đầu dần dần bình thường hóa chính sách tiền tệ của mình.
Cho đến ngày nay, tài sản bằng đồng đô la được coi là phương tiện tiết kiệm đáng tin cậy nhất, vì vậy hầu hết dự trữ tiền tệ quốc tế đều được giữ bằng đô la Mỹ, đảm bảo nhu cầu cao về Đồng bạc xanh. Giá dầu và các mặt hàng chính khác thường được tính bằng đô la và hầu hết các giao dịch thương mại và tài chính quốc tế vẫn được thực hiện bằng loại tiền này.
Tuy nhiên, không thể nói rằng đồng đô la có thể ngủ quên trên chiến thắng của mình. Trong những năm gần đây, sự cạnh tranh từ các loại tiền tệ khác, như đồng euro và đồng nhân dân tệ của Trung Quốc, ngày càng gia tăng. Trung Quốc tích cực quảng bá đồng nhân dân tệ như một loại tiền tệ quốc tế, ký kết các thỏa thuận hoán đổi với các nước khác và mở rộng việc sử dụng đồng nhân dân tệ trong thanh toán quốc tế. Sự xuất hiện của tiền điện tử và sự quan tâm đến các loại tiền kỹ thuật số của ngân hàng trung ương (CBDC) đặt ra một thách thức khác đối với sự thống trị của đồng đô la. Nợ chính phủ Mỹ ngày càng tăng cũng làm dấy lên mối lo ngại về tính bền vững lâu dài của đồng tiền Mỹ và có thể dẫn đến sự suy giảm niềm tin vào đồng tiền này. Do đó, trước những thay đổi và thách thức kinh tế toàn cầu, khả năng phục hồi và thích ứng của đồng đô la sẽ cực kỳ quan trọng để duy trì vị thế thống trị của nó trong tương lai.
